ΤΖΙΝΤΙΛΙ - η εντροπια των ανεμων

 

  

                                                          «κι ο χρόνος βγήκε έξω από τους αρμούς  του»

Σαίξπηρ, Άμλετ

Homo sum, humani nihil a me alienum puto.

Τερέντιος

Οι φυσικές καταστροφές (τροπικές καταιγίδες, εκρήξεις ηφαιστείων, φονικές πυρκαγιές) αποτελούν προνομιακή πηγή έμπνευσης για την καλλιτεχνική δημιουργία από τη μεγαλειώδη «Τρικυμία» του Σαίξπηρ ή το ντελικάτο  «Φωτιά στις Θημωνιές» του Λευκάδιου Χερν μέχρι τα σύγχρονα κινηματογραφικά blockbusters.

Όχι άδικα! Τα μαινόμενα στοιχεία της φύσης  ενσαρκώνουν με τρόπο φαντασμαγορικό την αισθητική κατηγορία του υψηλού  (sublime), που μπορεί να μην προσφέρει καθαρή ηδονή - σύμφωνα τουλάχιστον με την  καντιανή ανάλυση του γούστου- αλλά  συναρπάζει το κοινό και  διεγείρει έντονα συναισθήματα που αγγίζουν συχνά τα όρια του δέους.

Την κατηγορία αυτή υπηρετεί με περίσσια δεξιοτεχνία και ο συγγραφέας Δημήτρης Χριστόπουλος  στο τελευταίο του μυθιστόρημα Τζίντιλι – η λέξη του τίτλου, άλλωστε, σημαίνει τον ανεμοστρόβιλο στα βλάχικα, ενώ Τζίντες είναι οι νεράιδες των βουνών, οι αφέντρες των ανέμων.  Θα μπορούσε, μάλιστα, κάποιος δικαιολογημένα να ισχυριστεί πως το έργο διασώζει και κάτι από τις μεταφυσικές υποδηλώσεις του λατινικού όρου, αφού το «sublime»  ενός υλικού για την αλχημική ορολογία ήταν η τρόπον τινά μυστική ικανότητα του  να μετατρέπεται  αυτόματα  από τη γήινη, στερεά κατάσταση σε μια πιο πνευματική, αέρια διάσταση!

Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου  περιγράφονται  σκηνές αποκάλυψης  με μια σχεδόν βιβλική γλώσσα.  Η ιστορία συμβαίνει  στα  Σόψιθα, ένα φανταστικό ομιχλώδες χωριό της Εορδαίας, « χτισμένο από Βλάχους και μετά  κατοικημένο από ηπειρώτικα μπουλούκια πετροχτιστάδων, προτού έρθουν οι ξεριζωμένοι Πόντιοι», στην πλαγιά του βουνού πάνω από το εμβληματικό ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο λιγνίτη της Πτολεμαΐδας. Και ξεκινά με την έκρηξη μιας τεράστιας οικολογικής καταστροφής, όταν τεκτονικά ρήγματα σπαράζουν την  καθημαγμένη από τις εξορύξεις γη, ανοίγουν οι καταπακτές του Κάτω Κόσμου  και ένας συμπαντικός ανεμοστρόβιλος, άρμα δερπανηφόρο,  μετατρέπει το στέρεο έδαφος σε ιπτάμενη σκόνη,  σαρώνει σπίτια και σπαρτά, εξαερώνει σχέδια, προσμονές, εποχές κι ελπίδες.. .

Όλοι οι κάτοικοι, εκτός από έναν, ανταριασμένοι  εγκαταλείπουν τον  καταραμένο τόπο για να σωθούν, ενώ μια ομάδα  επιζώντες καταφεύγει  σε νησίδα γης, Βαβέλ και κιβωτό μαζί, που αποκόβεται  από την ήπειρο, ξεφεύγει από το χωροχρόνο και σαλπάρει στα πέλαγα για τις ακτές της ουτοπίας.

Τρομακτικά παραμύθια, σουρεαλιστικοί εφιάλτες θα πει κανείς …. Πάντως ο συγγραφές αρχίζει να μας τα εξιστορεί, αφού δεχθεί  την επίσκεψη -σα σε όνειρο-  ενός μυστήριου αυτόπτη μάρτυρα, που διεκδικεί πεισματικά για τις πληγές και τις μνήμες του την πρόσκαιρη αθανασία μιας δημόσιας ιστορίας.

Ξεδιπλώνεται, έτσι, ένα εντυπωσιακό καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα, που, αν και εναλλάσσει άναρχα  τον παντογνώστη αφηγητή με το πρώτο πρόσωπο της μετωπικής εξομολόγησης των ηρώων, και παρά τις χρονικές ανακολουθίες, τις διακειμενικές αναφορές  ή τις συνειρμικές μεταφορές,  δεν χάνει ποτέ την επαφή με το σημασιακό του κέντρο. Συνδυάζει, μάλιστα, με θαυμαστή αρμονία πολλά ετερόκλητα στοιχεία:  το μεταμοντέρνο απόηχο του λατινοαμερικάνικου  μαγικού ρεαλισμού με σκηνικά  από ταινίες επιστημονικής φαντασίας, την οικογενειακή σάγκα με την ιστορική μαρτυρία,  την υπαρξιακή φιλοσοφία με  κάποιες νότες νοσταλγικής ηθογραφίας.

Δεν θα μπορούσαμε να μην «καταγγείλουμε» εδώ και την παιγνιώδη διάθεση του συγγραφέα, αφού το κείμενο -εκτός από  υφολογικούς πειραματισμούς- είναι γεμάτο με εύγλωττους αναγραμματισμούς, ερμηνευτικά κλειδιά, μυστικούς κώδικες κι αόρατους χάρτες, που παρασύρουν τον φιλοπερίεργο  αναγνώστη σε μια επίπονη μα και συνάμα γοητευτική διαδικασία αποκρυπτογράφησης  των λέξεων και των πραγμάτων.

 Κεντρικές φιγούρες -πρωταγωνιστές του λογοτεχνικού θιάσου  είναι οι οικογένειες των Τσελέπη και Τσακιρίδη,  οι γυναίκες τους, τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους: η αλαφροΐσκιωτη γιαγιά Σόμαινα, ο θυμόσοφος αντάρτης Κωνσταντής, ο μιναδόρος Λεωνίδας που από παιδί παθιαζόταν  με τα κρυσταλλικά πετρώματα,  η αφοσιωμένη οδοντίατρος Σιμέλα, ο Βασίλης  που τακιμιάζει  με έναν πάνινο εξωγήινο, η Τζασμίνα, πρόσφυγας από τη Βοσνία… Άνθρωποι που ζουν τις μικρές ή τις μεγάλες τραγωδίες τους στη γκρίζα σκιά του πλανήτη Α.Η.Σ, άνθρωποι   που οι δρόμοι και τα πεπρωμένα τους  διασταυρώνονται, αλληλοαναιρούνται ή αλληλοσυμπληρώνονται  αλλά τελικά  πάντα καταλήγουν στη μήτρα του Κακού.

Το διαστημικό τοπίο της ΛΙΠΤΟΛ φαντάζει απειλητικό  στο νυχτερινό φως: Πυρακτωμένες καμινάδες που ξερνούν θάνατο, γιγαντιαία φορτηγά με τόνους πετρώματα και άγονα υλικά, θεόρατοι καδοφόροι εκσκαφείς, περιστρεφόμενοι οδοντωτοί τροχοί, τεράστιες εχθρικές δαγκάνες,  ταινιόδρομοι  των εκατό χιλιομέτρων  που οδηγούν στο άπειρο…..

Τα νήματα της πλοκής φαίνεται να κινεί ο πιο αμφισβητούμενος χαρακτήρας του έργου,  ο Γιάννος Τσελέντης, που  γυρίζει   φαντάρος από τον  ελληνικό στρατό το  1952,  για να  γίνει στυλοβάτης  της  χαροκαμένης οικογένειας του, προδότης της ελευθερίας, απολογητής της εξουσίας, υπέρμαχος της προόδου και του εκσυγχρονισμού, αφοσιωμένος ψυχή τε και σώματι στην Εταιρεία∙ συνήθως βλοσυρός κι αμίλητος, νταλκαδιάζει  στα κρυφά με τα τραγούδια του Στράτου.  Η μορφή και η ζωή του παίρνουν μυθικές διαστάσεις:  Είναι αυτός που δεν πεθαίνει ποτέ, αυτός που φορτώνεται τις αμαρτίες του κόσμου, ο περήφανος  Ινδιάνος αρχηγός των Λακότα, που μιλά με τα στοιχειά κι  αναζητά στα δάση και στις λίμνες του θολωμένου του μυαλού το Πεινασμένο Φάντασμα, τον μονάκριβο γιό που έχασε σε εργατικό ατύχημα  στα ορυχεία, είναι αυτός που, καθηλωμένος σε μια παλιά πολυθρόνα από εγκεφαλικό, αρνείται να εγκαταλείψει  τη γενέθλια γη ακόμα και την ύστατη  στιγμή.

Η κύρια δράση εμπλουτίζεται  από εμβόλιμες σκηνές επικαίρων: ο εμφύλιος και η μεταπολίτευση, η πτώση του Κουμμουνισμού, η φούσκα της Σοφοκλέους, το ποδοσφαιρικό θαύμα του Euro  2004….. Μετά τη συμφορά, πάντως, οι κάτοικοι των Σόψιθων μας αποχαιρετούν με ένα παγανιστικό  μνημόσυνο στα μνήματα της απαγορευμένης ζώνης,  μια βδομάδα πριν το Πάσχα. Εκεί  ανταμώνουν φίλοι και εχθροί, σμίγουν νεκροί και ζωντανοί  σε   γλέντι παναγυριώτικο, με χορούς και τσίπουρα, για να αποδόσουν φόρο τιμής  στα όνειρα που σκέπασε η τέφρα.

Τι είναι, τελικά, το Τζίντιλι;

Η τυραννία των ερειπίων; Το πένθος ενός χαμένου παραδείσου;  Μια ζοφερή προφητεία - καταγγελία  για την ολοκληρωτική καταστροφή που απειλεί τον πλανήτη Γη; Η δημιουργία  ενός στοιχειωμένου κόσμου, με Αγγέλους, δαίμονες και ξωτικά, ως αντίσταση στην κυριαρχία του εργαλειακού τεχνολογικού ορθολογισμού, που έχει αποψιλώσει όχι μόνο τις βουνοπλαγιές αλλά και τη φαντασίας μας; Ένα στοχαστικό σχόλιο  πάνω στην ανθρώπινη μοίρα,  στην αδυσώπητη  σύγκρουση επιθυμίας και αλήθειας , που μας βοηθάει να συμφιλιωθούμε με την απώλεια και το αναπόδραστο τέλος;  Μήπως, όμως, πρόκειται για δράμα δωματίου; Μήπως, δηλαδή, ο πολυπληθής θίασος δεν είναι παρά οι ενσαρκωμένοι φόβοι και πόθοι του αφηγητή, εικονογραφημένα παιδικά τραύματα, δοκιμές και δοκιμασίες ρόλων μπροστά σε παραμορφωτικό καθρέπτη, ένα ιδιοσυγκρασιακό σημειωματάριο υπαρξιακής ανησυχίας κι ενδοσκόπησης;

Ας υποθέσουμε ότι ο συγγραφέας ταξιδεύει συχνά για δουλειές στη Δυτική Μακεδονία και κάπου κάπου διανυκτερεύει  στο επαρχιακό motel «Βουκεφάλας»… Τα βράδια, όταν φυσάει, δυσκολεύεται να κοιμηθεί…

Αντί οριστικής απάντησης,  μερικοί στοίχοι του  Χόρχε Λουί Μπόρχες από το Εγκώμιο της Σκιάς:

Να νιώθεις πως η αγρύπνια είναι ένας άλλος ύπνος / όπου ονειρεύεσαι πως δεν κοιμάσαι κι ότι ο θάνατος / που η σάρκα μας τον τρέμει, είναι ο ίδιος θάνατος / που κάθε νύχτα μάς φαίνεται ύπνος. / Να βλέπεις πως η μέρα ή ο αιώνας είναι σύμβολο / της κάθε μέρας του ανθρώπου και του χρόνου του / να μεταλλάσσεις την επιδρομή του χρόνου / σε μουσική, σε ψίθυρο, σε σύμβολο…. Καμιά φορά τα βράδια, ένα πρόσωπο μας κοιτάει από τα βάθη ενός καθρέφτη. Η τέχνη πρέπει να ’ναι σαν και τούτο τον καθρέφτη / που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο». 

Υστερόγραφο όχι άνευ σημασίας:  Το πλάνο αξιοποίησης  που «έχει κερδίσει έδαφος» για την ανάπλαση του ανενεργού πια εργοστασίου της Πτολεμαΐδας προβλέπει τη μετατροπή των εγκαταστάσεων του  σε κινηματογρικά στούντιο  και θεατρική σκηνή.