Ιδιωτικα βιτσια, Δημοσιες Αρετες!

 

To λυκόφως της πολιτικής και οι αν-άδελφοι ήρωες της εντροπίας

Στην κλασική αρχαιότητα ο Αθηναίος πολίτης εγκαταλείπει τις  φροντίδες του οίκου  στις γυναίκες και τους δούλους, απαρνείται την ασφάλεια αλλά και την  αφάνεια του ιδιωτικού του βασιλείου και κατεβαίνει στη δημόσια αγορά,  για να πεί λόγια σοφά  και να πράξει έργα εκλεκτά,  διεκδικώντας έτσι  κι αυτός  την υστεροφημία, το μερίδιο της επίγειας αθανασίας που αναλογεί σε κάθε ευγενή θνητό.

Αντίθετα, το 17ο αιώνα ο φιλόσοφος Ζαν Ζακ Ρουσσώ αναδεικνύεται στον  πιο θερμό υπερασπιστή της ιδιωτικότητας, όταν εξεγείρεται ενάντια στην κοινωνία των σαλονιών και καταγγέλει τη θεατρικότητα της ζωής στην πόλη, γιατί, λέει, απειλεί την αυθεντικότητα του υποκειμενικού βιώματος και   καταστρέφει τη φυσική αρετή. 

Στη σύγχρονη, πάλι, εποχή ο νεαρός  κάτοικος της Ολλανδίας, της Γαλλίας, των Η.Π.Α, … και πρόσφατα  της χώρας μας, αγωνίζεται να αναδυθεί  από την ανωνυμία του πλήθους με  τη συμμετοχή του στο Big Brother, στο Survivor  ή σε άλλα συναφή τηλεπαιχνίδια -σαπουνόπερες,  πρόθυμος να περιφέρει στις τηλεοπτικές οθόνες την αυθόρμητη ασημαντότητα του  και να εκθέσει στη μαζική ηδονoβλεψία  τις πλέον ιδιωτικές του στιγμές.

Οι  “θεαματικές” αυτές  ανατροπές των αξιών αντιστοιχούν σε ριζικές   αλλά και επικίνδυνες μεταβολές  του χάρτη  της ανθρώπινης δράσης: Για όσο διάστημα  τουλάχιστον   η αρχαία Αθήνα τροφοδοτεί  το φαντασιακό του Δυτικού Πολιτισμού, το δημόσιο παραμένει ένας χώρος που λειτουργεί πέρα από το αναγκαίο ή το ωφέλιμο, ένας χώρος όπου οι άνθρωποι  συναντώνται  ως πρόσωπα ελεύθερα, ισότιμα και ταυτόχρονα διαφορετικά, για να εκφράσουν τη μοναδικότητα τους  και να  αποφασίσουν -άλλοτε  μέσα απο διαλεκτικές συγκρούσεις και άλλοτε μέσα  από  συναινετικές διαδικασίες- το βέλτιστον  για τα κοινά πεπρωμένα, ένας χώρος όπου εκδιπλώνεται και επικυρώνεται ο πολιτικός βίος.

Στους Νεότερους όμως  Χρόνους, η κυριαρχία του ιμπεριαλισμού και η επικράτηση της αστικής ιδεολογίας οδηγούν στη συρρίκνωση της δημοσίας σφαίρας  και κατά συνέπεια στην κρίση των πολιτικών θεσμών. Στις τελευταίες δεκαετίες, μάλιστα, ο ανταγωνισμός έγινε τόσο “εντατικός”,  ώστε τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις του πολίτη να αντιμετωπίζονται πια ως  μάταιη απώλεια χρόνου και ενέργειας. Παράλληλα η ηλεκτρονική επικοινωνία αντικαθιστά σταδιακά  την ενεργητική συναστροφή, ενώ η  σύγχρονη οικιστική  υψηλής πυκνότητας  καταδικάζει σε ασφυξία το  πνεύμα της κοινότητας.

Ετσι, ο πολίτης του 21ου αιώνα – αποκομμένος από τις συλλογικές μορφές ζωής  του παρελθόντος-   καταφεύγει αναγκαστικά  στα άδυτα  της υποκειμενικότητάς του,  για να ανασυγκροτήσει  την ταυτότητα του.  Η αυτοανάλυση καταντά   εμμονή και ιδεοληψία, ενώ το ιδιωτεύειν, ως φυγόκεντρος δύναμη, προκαλεί κρούσματα κοινωνικής εντροπίας. Η  πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή μόνο με ψυχολογικούς όρους και η ατομική ευτυχία παίρνει τη θέση της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Τα πεδία, όμως, του δημόσιου και του ιδιωτικού οριοθετούνται πάντα  στην αντιδιαστολή τους και η πτώση του ενός  προκαλεί αντανακλαστικά   και την εκ-πτώση του άλλου. Η μαζική κοινωνία, άλλωστε,   λειτουργεί ως  ισοπεδωτικός μηχανισμός και ομοιογενοποιεί  τα μέλη της σε τέτοιο βαθμό ώστε να  υποσκάπτει  ένα από τα βασικά θεμέλια όχι μόνο του πολιτικού αλλά και της ατομικότητας: τη διαφορετικότητα των ανθρώπων. Ας  μην μας ξεγελούν τα εναλλακτικά τριπάκια της μεταμοντέρνας διαφήμισης. Ο κομφορμισμός,  όσο πιο ποικιλόμορφος  γίνεται, τόσο πιο αναπόδραστος αποδεικνύεται.

Η κοινοτοπία, όμως, έχει ανάγκη τη συνενοχή. Γι’αυτό  ο Κώστας , ο Ντίνος, ο Πρόδρομος, η Ρέα, η Νικόλ  και οι άλλοι καλεσμένοι του Μεγάλου Αδελφού, αποκλεισμένοι από κάθε πηγή ειδήσεων και άρα απόλυτα ιδιώτες, δεν εκδηλώνουν  αλλά αναπαριστούν  συναισθήματα –όπως βέβαια  τις περισσότερες φορές και στην εξω από το  στούντιο ζωής τους-  και αναμασούν στερεότυπα και θλιβερά κλισέ σε μια αγοραία ανταλλαγή εκμυστηρεύσεων,  καλώντας του θεατές να αναγνωρίσουν εαυτούς σε  περιπέτειες τόσο πρωτότυπες   όσο και οι déjà vu παραισθήσεις.

Η περίπτωση, πάντως,  δεν προσφέρεται ούτε για γκιντεμπορικούς αφορισμούς του θεάματος  ούτε  φαρισαϊκές διαμαρτυρίες  δημοκρατικής ευαισθησίας. Ο,τι επιχειρείται στα πλατώ του Big Brother έχει ήδη συμβεί. Η κάμερα είναι μέρος της ανθρώπινης κατάστασης και  “οι διασημότες είναι πλέον θεσμός όπως οι εγκαταστάσεις υγιεινής και η Κοινωνική Ασφάλιση.” 

Ο λόγος που τα ιδιωτικά βίτσια αναγνωρίζονται  ξαφνικά  ως δημόσιες αρετές είναι η εντροπία της ανθρώπινης γεωγραφίας. Το δίλημμα αποδεικνύεται  τόσο παλιό όσο και ο πειρασμός:  Είτε θα βγούμε από τη δημόσια αποχαύνωσή μας  και  θα επανέλθουμε ως δρώντα υποκείμενα  στην πολιτική σκηνή  είτε θα παραμείνουμε με το βλέμμα καρφωμένο σε κλειδαρότρυπες, οιωνεί θεατές ενός συγκινησιακού ψηφιακού θεάτρου σκιών.

Ελευθεροτυπία, 8 Οκτωβρίου 2001